Sjávarútvegfyrirtækin eru flest eldri en kvótakerfið

Ef skoðaður er meðalaldur fimmtíu stærstu sjávarúvegsfyrirtækja landsins út frá kennitölu er hann 37 ár. Nú eru 29 ár síðan kvótakerfið varð til með frjálsa framsali.

Þetta segir okkur að nær öll fyrirtækin sem fá úthlutað kvóta núna voru til fyrir daga kvótakerfisins. Það eru átján fyrirtæki af þessum fimmtíu sem eru með skráða kennitölu eftir að framsalið var leift en voru til í annarri mynd fyrir þann tíma. Fyrirtæki eins og ÚA, Loðnuvinnslan, Samherji, Kristinn Jón og fleiri.

Hvar er kvótanum landað

Ef skoðað er staðsetning bolfiskkvótans eftir höfnum sem skipin eru skráð þá sést það á mynd 2.  Það væri áhugavert að bera saman hvar vægi annarra atvinnugreina er á landinu og bera saman við sjávarútveginn. Það verður að bíða betri tíma.

Spjátrungi svarað

Hugsanlega er ekki ástæða til að eyða tíma fólks með að skrifa um spjátrunga og orðháka en þessum tiltekna manni verður líklega að svara enda ritstjóri „útbreiddasta dagblaðs landsins”. Sigmundur Ernir Rúnarsson, ritstjóri Fréttablaðsins, hélt því fram nýlega að útgerðin gæti greitt 36 milljarða í veiðileyfagjöld því það næmi aðeins 3% af eignaaukningu sjávarútvegs á hverju ári. Því svaraði ég í grein fyrir stuttu og benti á að vitlaust væri reiknað af ritstjóranum. Kaus hann að svara því engu en fékk tvo menn til að segja að útgerðin gæti greitt helling án þess að hvorugur þeirra legði neina útreikninga fram til stuðnings þeirri skoðun..

Í gær ákvað ritstjórinn að hæðast að „gamalmenni úr Reykjavík“ sem stendur í sjálfstæðum rekstri og bindur ekki bagga sína sömu hnútum og aðrir. Var ritstjórinn þar að tala um hvalveiðar Kristjáns Loftssonar, en Kristján hefur komið víða við í íslenskum sjávarútvegi og hans fyrirtæki hafa skilað miklu til samfélagsins og greitt í háa skatta í gegnum tíðina. 

Það er rétt að fáir stunda hvalveiðar í þessum heimi og þekking og geta til þess er fátíð. Hvað þá þekkingin á að koma hvalaafurðum á almennan neytendamarkað. Hvalir við Ísland borða meira af fiski en sem nemur samanlagðri veiði íslenska fiskveiðiflotans. Til að halda við því jafnvægi sem þarf að vera á milli fiskistofna þurfum við að halda hvalastofnum niðri. Í dag erum við ekki að veiða nægjanlega marga hvali úr okkar hvalastofnum. Kristján Loftsson reynir þó og berst fyrir því að nýta hvalastofna sem mest til að bæta það jafnvægi sem er í hafinu í kringum okkur. Þeir sem telja að ferðaþjónustan skaðist vegna hvalveiða og vilja um leið ótakmarkaðan fjölda ferðamanna eru ekki að hugsa um hag náttúrunar. Of mikill ágangur ferðamanna skaðar náttúruna og bann við hvalveiðum gerir það líka. 

Hagfræðistofnun tók út þjóðhagsleg áhrif hvalveiða við Ísland samkvæmt beiðni frá atvinnuvegaráðuneyti árið 2019. Niðurstaða þeirrar vinnu var að, „ [e]f stofnar hrefnu og langreyðar væru 40% minni, gæti verðmæti afla Íslendinga aukist um á annan tug milljarða króna á ári – og það eingöngu vegna beins afráns.” Jafnframt segir:  „Hagnaður af hvalaskoðun og hvalveiðum hefur verið lítill á síðustu árum. Í báðum greinum hefur því stærsti hluti virðisaukans verið laun og launatengd gjöld. Laun og launatengd gjöld allra hvalaskoðunarfyrirtækja á Íslandi námu 1.635 milljónum kr. á árinu 2017, en laun og launatengd gjöld Hvals hf. námu 1.034 milljónum króna.  Fleiri vinna við hvalaskoðun en hjá Hval hf., en laun starfsmanna Hvals hf. eru mun hærri.“ Svo mörg eru þau orð.

Sigmundur Ernir getur mín vegna haldið áfram að skrifa sinn áróður og rekið þá starfsmenn sína sem ekki skrifa eins og flokksforystan hans krefst en ég frábið mér dónaskap og rangfærslur sem hann dælir út í sínu fríblaði. 

Staðsetning 100 stærstu sjávarúvegsfyrirtæka jarðar

 

Myndirnar sýna hvar 100 stærstu sjávarútvegsfyrirtæki heims eru staðsett. Þrátt fyrir að vera í 20 sæti yfir landaðan afla í heiminum náum við einungis einu sjávarútvegsfyrirtæki og einu sölufyrirtæki inn á lista yfir 100 stærstu í heiminum. Vel að merkja þá eru íslensku fyrirtækin mjög neðarlega á listanum.

Samtals eru þessi hundrað fyrirtæki eru með veltu uppá 105 milljarða dollara árið 2021 og tíu stærstu er með 43,5 milljarða dollara í veltu. 

Skeljungur "vinnur" mál

Hún lét ekki mikið yfir sér fréttin í Morgunblaðinu síðasta laugardag þar sem sagt var frá því að ríkið hefði tapað dómsmáli gegn Skeljungi. Sú niðurstaða hefur í för með sér að  ríkissjóður þarf að endurgreiða Skeljungi 450 milljónir króna auk dráttarvaxta. Allt vegna villu í útreikningi flutningsgjalda fyrir árin 2016 til 2019.

Þarna hafa átt sér stað mistök við álagningu og útreikning á flutningsjöfnun á eldsneyti yfir nokkurra ára skeið. Gjaldið var innheimt er af neytendum en Skeljungur fær það núna endurgreitt. 

Það á hins vegar eftir að koma í ljós hvernig Skeljungur mun fara að við að skila þessum fjármunum aftur til neytenda því það voru þeir sem greiddu gjaldið til Skeljungs í upphafi. Í raun var Skeljungur einungis í því hlutverki að innheimta skatt af hverjum seldum lítra sem greiðist í gegnum flutningsjöfnunarsjóð til annarra olíusala sem eru með dreifingu úti á landi.  

Útgerðir sem eru með samning um olíuviðskipti við Skeljung munu nú augljóslega  senda bráðabirgðareikning (próforma) á félagið vegna sinna viðskipta og heimta þannig sína greiðslu til baka vegna viðskipta árin 2016-2019. Gætu það verið hátt í 160 milljónir króna sem fara til útgerða af þessum 450 milljónum. Einhverjar útgerðir hafa látið reyna á þetta nú þegar. Flutningsjöfnunarsjóður þarf í framhaldinu að innheimta hærra gjald af neytendum til að jafna þetta tjón sitt. Það hefur í för með sér að margir neytendur munu greiða þetta gjald tvisvar.

Með þessar 450 milljónir króna í höndunum þarf Skeljungur að lækka eldsneytisverð sitt um 3 krónur á lítra (lauslega reiknað) til að deila greiðslunni út til neytenda yfir heilt ár.  

Við neytendur og skattgreiðendur eigum að geta treyst ríkisvaldinu til að sjá um okkar fjármuni og innheimta skatta og að framfylgja reglum bæði gagnvart fyrirtækjum og borgurum þessa lands. Rétt eins og við eigum að geta treyst yfirlitinu frá bankanum og að færslur þar á fjármunum skili sér til réttra aðila. Einnig viljum við öll geta treyst dómskerfinu en nú læðast að efasemdir þar sem héraðsdómur hafði áður sýknað ríkið af þessari kröfu. 

Það verður áhugavert að fylgjast með hvernig Skeljungsmönnum farnast þegar kemur að því að endurgreiða þetta gjald til þeirra sem þeir innheimtu  það hjá um á sínum tíma. Það er einnig mikilvægt að skattgreiðendur fái að vita hvernig stendur á því að opinberir starfsmenn hvorki fara að lögum við innheimtu gjalda né kunni að reikna. Við hljótum að spyrja hvort málum sé svo háttað víða hjá hinu opinbera?

 

Vorrall - Árni mokfiskar

Í dag 22. mars þurfti hafrannsóknarskipið Árni Friðriksson HF 200 að gera hlé á rannsóknum sínum, svokölluðu vorralli og landa fullfermi, mest karfa, í Grundarfirði. Árni Friðriksson fékk karfann  43 rannsóknartogum sem hvert um sig eru ekki nema fjögurra sjómílna löng. Þrátt fyrir mikla ótíð reyndist  karfinn vera út um allt og er að truflaði rannsóknirnar, eða svo segja sjómenn með glotti við tíðindamann minn.

 

Myndin sýnir græna ferillinn sem nær utan um  togin þar sem fiskurinn veiddist sem landað er í Grundarfirði. 

 

Ánægjulegt er að sjá að Árni Friðriksson er kominn með nýja hlera og verður  forvitnilegt að sjá þegar gögnin koma úr leiðangrinum hvort nýju hlerarnir eru að breyta svona miklu. Ég nefni hlerana sérstaklega hér þar sem ég benti á í skýrslu minni Samantekt á stofnmati karfa og grálúðu að þörf væri á að skipta um hlera hjá rannsóknarskipunum.

 

Eftir því sem komist verður næst var afli Árna Friðrikssonar  meiri en það sem landað er því skipsverjar þurftu að henda afla sem þeir náðu ekki að koma fyrir í skipinu. Svo vel mun hafa  fiskast. 

 

Við komuna inn til hafnar þurfti Árni Friðriksson að skáskjóta sér inn á milli þorskaneta sem flutu upp í Grundarfirði því þau voru svo full af fiski. Fiskurinn er að því virðist þorskur sem er að hrygna í Grundarfirði en því var haldið fram áður fyrr að enginn þorskur hrygni í Breiðarfirði.

 

Það verður forvitnilegt að sjá hvort það er smákarfi sem var  að gefa sig í þessum leiðangri. Módel Hafrannsóknarstofnunar ganga út á að smákarfinn finnist og óvissan minnki þá í stofnmatinu. Þá þurfi ekki að gæta varúðarsjónarmiða við úthlutun karfa eins og nú er gert. Á það reyndar við um marga stofna. 

 

SG 23/3 2022 

Uppfærsla 23 mars : Við munum líklega ekki sjá smákarfan á markaðnum því smákarfanum var hent í sjóinn því hann komast ekki fyrir í skipinu.

Hvert fara sjávarafurðir!

Hvert fara okkar sjávarafurðir?

Við fluttum út sjávarafurðir til 95 landa fyrir um 270 milljaðar á árinu 2020. Þau lönd sem kaupa af okkur afurðir fyrir meir en milljarð eru 21 og taka við 95% af þeim verðmætum sem við flytum út. 

Hlutfallsleg skipting eftir löndum sést svo á þessari mynd. 

Myndirnar eru unnar uppúr gögnum Hagstofu sjá tengil...

 

 

Ritstjóri reiknar

Meðfylgjandi myndir eru úrklippur úr Fréttablaðinu í gær, 17. febrúar 2022. Ritstjórinn og fyrrverandi alþingismaður, Sigmundur Ernir Rúnarsson, bregður undir sig reiknistokknum og telur sig finna hve mikið sjávarútvegurinn getur borgað í auðlindagjald. Þannig finnur hann út á einu augabragði að það er hægt að greiða 36 milljarðar króna í auðlindagjald á ári og það sé aðeins  3% af þeim auðæfum sem verða til í sjávarútvegi á hverju ári.

Þetta finnur hann út frá þeirri „staðhæfingu“ að tólf hundruð milljarða króna verðmæti verði til á hverju ári í íslenskri lögsögu. Tólf hundruð milljarðar segir hann og skrifar. Skoðum þessa tölu í samhengi við annað. Heildar útflutningsverðmæti Íslands árið 2020 var tíu hundruð milljarðar samkvæmt Hagstofunni. Eða skrifað á annan átt kr. 1.200.000.000.000,- (12x10¹¹) verðmætaaukning sjávarútvegs en heildarútflutningsverðmæti allrar framleiðslu landsins  árið 2020 var kr. 1.006.000.000.000,- (10x10¹¹). Þetta sjá allir heilvita menn að gengur ekki upp hjá Sigmundi Erni.

 

Hið rétta er að heildaraflaverðmæti íslenska skipaflotans 2021 var 148 milljarðar króna (1,5 x 10¹¹) sem töluvert lægri en talan sem ritstjórinn vinnur út frá. Að auki vita allir skynsamir menn að heildartekjur er ekki það sama og hagnaður. Af aflaverðmæti eru greidd laun, olía, veiðarfæri og annar kostnaður.

Þegar ritstjóri þessa víðlesna blað leyfir sér að setja fram slíka vitleysu má alveg spyrja sig hvernig venjulegt fólk eigi að geta  fótað sig í umræðu um sjávarútveginn.

 

Stærðir sjávarútvegsfyrirtækja og matvörumarkaðar 2020

Áhugavert er að skoða veltu matvörumarkaða og úthlutun veiðiheimilda til sjávarútvegsfyrirtækja þar sem umræða um samþjöppun í sjávarútvegi er talin vera áhyggjuefni. Minna hefur farið umræðu um stærðir fyrirtækja á matvörumarkaði.

Vel að merkja þá fara allar vörur sjávarútvegsfyrirtækja á erlendan markað en matvörumarkaðurinn hefur nær allar sínar tekjur af heimilum landsins. 

Græni reiturinn eru aðrir samkeppnisaðilar og er sláandi hvað sá græni er lítill í matvörunni þar sem þeir litlu er að slást við þá sex stóru sem ráða markaðnum.

Græni reiturinn hér er mun stærri. Aflaúthlutun til sex stærstu fyrirtækja í sjávarútvegi er hlutfallslega minni en bara hlutdeild Haga á matvörumarkaði.

Er óhætt að segja að það sé töluvert minni samþjöppun í sjávarútvegi en á matvörumarkaði.

Hagfræði Bláa lónsins og verbúð fortíðarinnar

Lengi vel gat hver sem er farið í Bláa lónið eða hvað það var sem affallsvatnið frá virkjuninni  kallaðist áður en slyngir menn fóru að markaðssetja fyrirbærið. Þetta voru hálfgerðar svaðilfarir, engin búningsaðstaða, ekkert hreinlæti og ekkert eftirlit. Enda var það svo að þeir sem lögðu í að fara í „Bláa lónið” á þessum tíma voru heldur lítt skipulagðir og fóru þangað í hita augnabliksins. Allir voru sammála um að þetta væri fyrirkomulag sem engum hentaði og enginn hefði ábata af. Því var það svo að glöggir menn og ráðagóðir hófu að skipuleggja aðstöðuna með það fyrir augum að auka á upplifun gesta, skapa snyrtilega og örugga umgjörð um reksturinn og hafa af þessu nokkurn ábata. Í raun gat engin séð fyrir að upp úr þessu myndi rísa rekstur eins og er í Bláa lóninu í dag en óhætt er að segja að þar sé finna eitthvert best heppnaða framtak í íslenskri nýsköpun. 

En vissulega gátu allir farið í lónið án nokkurs endurgjalds á sínum tíma og sannarlega er það ekki ókeypis að fara í Bláa lónið í dag. Þessi „auðlind“ skapar mikil verðmæti í dag fyrir eigendur, starfsmenn og ekki síst þjóðarbúið. Höfum hugfast, að í raun og veru hefði hver sem er getað farið af stað með rekstur þarna á sínum tíma þar sem enginn hafði áhuga á honum fyrr en frumkvöðlarnir fóru af stað. En að reka fyrirtæki utan um affallsvatn þarna í hrauninu leit nú ekki beinlínis út fyrir að geta orðið arðsamt á þeim tíma. 

En hverfum til okkar tíma. Í dag vildu líklega allir eiga hlut í Bláa lóninu og nú er svo komið að ýmsir af þeim sem komu að rekstrinum hafa „selt sig út úr honum“ án þess að séð verði að nokkur tímann hafi verið greitt fyrir auðlindina. Já, „auðlindina“ segi ég, í dag líta flestir svo á að þarna sé um auðlind að ræða en það var sannarlega ekki svo í upphafi. Einn þeirra sem hafa selt sig út úr Bláa lóns-auðlindinni er Helgi Magnússon sem í dag er umsvifamikill fjárfestir. Hann á meðal annars Fréttablaðið og tengda miðla sem fjalla mikið um aðra auðlind, sjávarútvegsauðlindina, sem Helgi telur greinilega að hafi verið afhent án endurgjalds og ekki sé greitt fyrir hana sanngjarnt afgjald. 

Fyrir daga kvótakerfisins voru of margir að veiða „pollinn” umhverfis landið.  Sorgir sameignar kallast það þegar slegist er sameiginlega auðlind sem engin stjórn er á. Of margir voru við veiðar og alltof mikið var tekið úr fiskistofnunum. Með kvótanum var dregið verulega úr því sem menn máttu veiða og við það versnaði afkoman. Bátum fækkaði og fyrirtæki lögðust af.  Þessi tími var sársaukafullur og erfiður bæði fyrir þá sem fóru á hausinn og hjá þeim sem þraukuðu.  Þeir sem bölvuðu kvótakerfinu þá voru í útgerð en almenningur í landinu vildi lítið af útgerð vita. Það var enginn að afhenda einum eða öðrum, eitt né neitt.  Það var verið að takmarka aðganginn.  Áhyggjur fólks úti á landi voru hvort það fengi eitthvað fyrir húsin sín ef það þurfti að flytja úr þorpinu. Verbúðarfólkið hafði litlar áhyggjur, brennivínsflöskurnar voru senda í póstkröfu um allt land. 

Er saga þessara tveggja auðlinda svo ólík? Allir gátu nýtt þær og arðsemi rekstrarins var í lágmarki. Þeir sem komu að umbreytingu hans sáu hins vegar tækifæri og þróuðu og bættu reksturinn og gerðu hann að því sem hann er í dag. En það var ekki beinlínis séð fyrir á þeim tíma sem Ísland var ein stór verstöð og ekki eru allar ferðir til fjár.

 

200 þúsund tonn meir?

Allt frá árinu 1901 höfum við Íslendingar barist fyrir yfirráðum yfir fiskimiðum sínum. Það var ekki fyrr en með viðurkenningu Breta á 200 mílna lögsögunni 1. júní 1976  að við náðum  fullum yfirráðum yfir þeim. Á sama tíma og barist var fyrir útfærslunni í 200 mílur var farið að kalla eftir vísindalegu mati  fiskifræðinga á ástand fiskistofna hér við land. Aflamarkskerfið var tekið upp árið 1984 með úthlutun á einstök skip en Hluti flotans var í sóknarmarki frá 1985-1990. Með lögum nr. 38 frá 1990 og frjálsa framsalinu 1994 var það kerfi að sem nú er við líði fest í sessi.

Frá því að frjálsa framsalið  var tekið upp 1994 og  útgerðin varð að standa á eigin fótum  fórum við að gera okkur grein fyrir mikilvægi þess að vernda  fiskistofna og veiða á ábyrgan hátt þannig að við afrakstur stofna sé sjálfbær til framtíðar.

Samspil stofna og umhverfisþátta hefur verið mér hugleikið innan fiskifræðinnar og hef nýlokið vinnu við úttekt sem skoðaði stofnmat í karfa og grálúðu. Við rannsóknir mínar  tók ég saman og bar saman þróun veiða helstu bolfisktegunda hér við land eftir seinni heimstyrjöld og til dagsins í dag. Með því að taka út hitastigsmælingar í hafinu úr skýrslum Hafrannsóknarstofnunar svo og töluleg gögn þaðan getum við borið saman afla og hita frá 1945 til 2020. Þar sést að meðan veiði er óheft þá sveiflast hún með líkum hætti og hitinn í sjónum ef horft er á myndirnar sitt á hvað. En eftir 1994 er veiðum stýrt á ábyrgan hátt og með varúðarsjónarmiðum.  Lítil sveifla er í lönduðum afla en hann er um leið að aukast hægt og bítandi. Á hinn bóginn er hitinn núna orðin svipaður hitanum þegar  þegar mest var veitt áratug eftir stríð. Núna veiðum við af þessum helstu tegundum bolfisks 457 þúsund tonn en 1960  veiddum við nærri 700 þúsund tonn. (sjá mynd 1 &2). Mynd 1 sýnir 75 ára þróun en á 3 árum (1100 dögum)  nær þorskur nærri 4 kg stærð frá hrogni ef næg er fæðan.

Varúðarsjónarmið ráða miklu við ákvörðun um aflamark þar sem rannsóknir á nytjastofnum okkar eru ekki nægjanlega miklar. Í skýrslu sem unnin var að beiðni sjávarútvegsráherra („Staða og horfur í íslenskum sjávarútvegi og fiskeldi “frá því í maí 2021) segir á bls. 3. „Hafrannsóknarstofnun hefur ekki getað metið stærð sumra stofna og í þeim tilvikum getur stofnunin ekki veitt ráðgjöf sem miðar að hámarksafrakstri. Þess í stað byggir sú ráðgjöf á ákveðinni varúðarnálgun sem á að tryggja að ráðlagður afli sé sjálfbær.“

Í framhaldi af þessu hljótum við að spyrja okkur hvort  ekki sé ráð að við förum að kanna betur ástand okkar fiskistofna og gætum að hvort við eigum möguleika á að veiða meir úr þeim. Þá getum við treyst á raunverulega þekkingu við veiðistýringu en erum ekki fangar varúðarsjónamiða sem geta haft af okkur umtalsverð verðmæti.

Mynd 1:Veiðar allra þjóða á helstu bolfisktegundum frá árinu 1945. Gögn frá Hafrannsóknarstofnun

Mynd 2: Hiti við Ísland frá 1945 til 2020 út frá Siglunesi. Breiðari línan er hlaupandi meðaltal sl 5 ára frá Hafogvatn.is